Kabila la Wachaga
linafahamika kwa wengi kuwa linapatikana mkoani Kilimanjaro. Kwa asili, Wachaga
ni mchanganyiko wa Wamasai, Wasambaa, Wataita, Wakamba na Wakahe.
Wachaga walianza
kuhamia kwenye miteremko ya Mlima Kilimanjaro kwenye karne ya 17.
Walipofika wakiwa
katika vikundi vidogovidogo waliwakuta wakazi, wenyeji kwenye Misitu ya Mlima
Kilimanjaro walioitwa Wakonyingo.
Wenyeji hawa ambao
huitwa Mbilikimo hawakupenda kuchanganyika na wahamiaji wageni, hivyo wakahama
na kuanzisha makao yao ya kudumu kwenye misitu minene iliyopo nchini Kongo.
Watu wengi wanafikiria
kwamba Wachaga wanatokana na asili moja. Ukweli ni kwamba wamegawanyika
katika himaya 15, wanatofautiana kwa lafudhi, lugha, rangi na mwonekano wa
miili yao. Wachaga wapo katika makundi makuu matatu ya Hai, Vunjo na Rombo.
Wale wanaopatikana
eneo la Hai ni Wasiha, Wamasama, Wamachame,Wangíuni, Wakibosho, Wauru na
Wamoshi. Kwa wale wanaopatikana eneo la Vunjo ni Wakirua, Wakilema, Wamarangu,
Wamamba na Wamwika.
Kutoka eneo la Rombo
ni Wamkuu, Wamashati na Wasseri.
Hadi sasa haijulikani vizuri asili ya jina Wachaga, ila wanahistoria wanaeleza
kwamba jina hilo linatokana na neno la Kiswahili linaloitwa 'Kichaka'.
Inaelezwa kwamba
misafara ya wafanyabiashara iliyokuwa ikiongozwa na Waswahili pamoja na
Waarabu, walipokuwa wakipita maeneo ya Vunjo waliwaona wenyeji wa huko wakiwa
wamejenga vibanda vya kulinda mazao yao yasiliwe na wanyama waharibifu.
Wakawaita wenyeji hawa
kwamba wanaishi vichakani na kuanzia hapo wageni wafanyabiashara na Wamisionari
walipokuwa wanakuja Kilimanjaro walielekezwa na waongozaji misafara yao kwamba
wanakwenda kwenye nchi ya “Uchakani”, wakimaanisha kwamba kwa watu wanaoishi
vichakani.
Hatimaye wageni
wakashindwa kulitamka vizuri neno hili na kuliita ìUchagani,
Jina hili likawekwa kwenye
ramani na kuitwa nchi ya “Wachaga”. Hivyo ndivyo wenyeji waliokuwa wakiishi
kwenye Miteremko ya Mlima Kilimanjaro walivyopewa jina lao. Wachaga.
Maendeleo ya
Wachaga
Maendeleo yao hapo awali yalitokana na zao la kahawa. Walifanikiwa kuanzisha
vyama vya ushirika na hatimaye mwaka 1932 walianzisha Halmashauri
ya Wachaga (Chaga Council) ambayo kwa
sasa inatumiwa na Halmashauri ya Wilaya ya Moshi. Halmashauri hii iliongozwa na
Mangi Mkuu Mshumbue Thomas Marealle II.
Mwaka 1946, utawala wa
Waingereza uliboresha Baraza la Halmashauri ya Wachaga. Himaya ndogo za Wachaga
zipatazo 17 (himaya mbili za Wakahe na Waarusha chini zilijumuishwa
kwenye Tarafa ya Vunjo) na kuundwa kwa Tarafa tatu za Hai, Vunjo na Rombo.
Halmashauri ya Wachaga
ilijenga miundombinu na huduma za jamii ikiwamo kuwasomesha watoto wao
kwenye shule na vyuo mbalimbali kama Chuo Kikuu cha Makerere, Uganda.
Halmashauri ya Uchaga
ilikuwa na bendera yake ambayo ipo hadi leo kwenye Halmashauri ya Wilaya
ya Moshi, yenye nembo tano kuu:
1. Mlima Kilimanjaro uliochorwa
katikati ya bendera ukionyesha mandhari nzuri ya kilele cha Kibo. Kilele cha
Kibo kinatoa maji safi na ni kielelezo cha umoja wao.
2. Chini ya kilele cha Kibo,
upande wa kushoto wa bendera kuna mgomba wenye ndizi. Hiki ni chakula kikuu cha
Wachaga.
3. Upande wa kulia wa bendera ni
tawi la mbuni ukiwa na matunda yake. Kahawa ni zao lililowaletea
maendeleo.
4. Bendera imezungukwa na
matawi ya 'sale' lenye matawi mawili
(draceana plant). Matawi haya
yamefanya mduara kuzunguka kilele cha Kibo, mgomba wa ndizi na tawi la zao la
kahawa. Masale ni mmea unaoheshimiwa sana na Wachaga wote.
Ni alama ya amani.
Masale hutumika katika sherehe na shughuli zote za kimila zinazofanywa na
Wachaga. Majani yake ni kijani kibichi yanayoonyesha jinsi Kilimanjaro ilivyo
na rutuba nzuri inayostawisha mazao ya kila aina.
5. Juu kidogo ya kilele cha Kibo
yupo chui ambaye amejipumzisha. Chui ni alama kuu ya mamlaka ya Wachaga.
Hapo awali kwenye
miteremko ya Mlima Kilimanjaro walikuwepo chui wengi wa rangi nyeusi lakini
kutokana na ongezeko la watu pamoja na uharibifu wa mazingira chui hawa
wametoweka.
Sikukuu ya
Wachaga
Sikukuu ya Wachaga wote ilikuwa ikiadhimishwa Novemba 10 kila mwaka kama
kumbukumbu ya siku ambayo Wachaga wote walipokusanyika na kumchagua Mangi
Mkuu baada ya kuteuliwa na Halmashauri Kuu ya Uchaga.
Maadhimisho ya kwanza
ya mwaka 1952 yalitanguliwa na uchaguzi wa Halmashauri ya Wachaga wote kuanzia
kwenye ngazi ya Uchili (kijiji), Umangi (
uchifu wa eneo) na mwisho ngazi ya baraza kuu.
Sherehe ziliadhimishwa
mjini Moshi ambako Wachaga wote pamoja na wageni waalikwa kutoka mataifa
mbalimbali walikusanyika katika Viwanja vya Halmashauri ya Uchaga (sasa ni
makao makuu ya Halmashauri ya Wilaya ya Moshi, [Kilimanjaro District Council-KDC]) kushuhudia sherehe kubwa na
yenye kusisimua sana.
Jumba la
Makumbusho
Upo umuhimu mkubwa wa kuhifadhi historia ya Wachaga kama kumbukumbu sahihi kwa vizazi
vya sasa na vijavyo.
Pia, ipo haja kwa
majengo ya Halmashauri ya Wilaya ya Moshi pamoja na Ikulu yakarejeshwa kwa
Wachaga ili yageuzwe kuwa majengo ya kuhifadhi kumbukumbu ya kabila
hilo.
Katika majengo haya
patahifadhiwa nyaraka zote za Chaga Council ambazo baadhi zimeshaanza kutoweka,
kutahifadhiwa pia shughuli za mila na kiutamaduni tangu enzi ya karne ya 18.
Halmashauri ya Wilaya
ya Moshi haina budi kutafuta eneo la kujenga majengo mapya badala
ya kuyatumia ya kihistoria.
*MAKALA hii
iliandikwa na Exaud Mallya wa Gazeti la MWANANCHI. Mallya ni mchambuzi wa
masuala ya Maendeleo ya Jamii na Mwandishi wa Kitabu cha “Wamarangu na
Maendeleo”. -0754 390 402, email: exaudmalya@yahoo.co.uk
